Nad zagadnieniem kłamstwa pochylają się zarówno starożytni myśliciele, jak i współcześni antropolodzy. W filozofii Arystotelesa można ujrzeć aż trzy jego definicje. Pierwsza z nich określa kłamstwo jako przypisywanie sobie nieposiadanych właściwości lub zawyżenia ich stopnia – czy też w drugą stronę – tworzenie fałszywej skromności. Po drugie, kłamstwo opisane jest jako czyn, który nie jest w zgodzie z dążeniem człowieka do prawdy. Trzecia definicja to niezahamowanie umiaru w opisywaniu siebie samego. Według Kanta zaś jest to celowa nieprawda w wypowiadaniu swoich myśli. Słownik Języka Polskiego definiuje kłamstwo jako „twierdzenie nie-zgodne z rzeczywistością, mające wprowadzić kogoś w błąd”. Definicji pojęcia kłamstwa jest wiele i choć różnią się one od siebie, to większość z nich podkreśla świadomość oraz celowość tego czynu. Kłamstwo towarzyszy ludziom od zarania dziejów, jednak w dzisiejszych czasach istnieją sposoby weryfikowania wypowiadanych słów.
Jeszcze niedawno badania wariografem kojarzone były jedynie z filmami kryminalnymi. Jednak dzięki szybkiemu rozwojowi techniki oraz doskonaleniu tego urządzenia dzisiaj jest to rzeczywistość o której jeszcze wiele osób nie wie. Temat jest warty zgłębienie ponieważ dzisiejsze tak zwane „wykrywacze kłamstw” mają szeroką paletę zastosowań i niezwykle wysoką skuteczność.
Jak działa wariograf?
Chociaż potocznie zwany jest detektorem lub wykrywaczem kłamstw jest to duże uproszczenie. Urządzenie to ma za zadanie zmierzenie oraz zapisanie danych (czynników fizjologicznych) takich jak: puls i ciśnienie krwi, ruch ciała, potliwość oraz częstotliwość oddechu. W celu mierzenia danych osobie poddanej badaniu nakłada się ciśnieniomierz, metalowe nakładki na palce oraz gumowe pasy na klatkę piersiową oraz przeponę. Gdy uczestnik zostanie podłączony do wariografu badacz rozpoczyna zadawanie pytań. Odpowiedzi na pytania mogą być „tak” lub „nie”. Często odczytuje się również kolejne pytania nie czekając na odpowiedź, analizując jak samo pytanie zostało odebrane przez użytkownika. Pytania oraz ich kolejność nie są przypadkowe. Zadawane są pytania kontrolne, badające reakcję organizmu na kłamstwo, pytania krytyczne, czyli te które faktycznie interesują stronę zlecającą badanie oraz pytania neutralne. Analizą danych zajmuje się wykształcony w tym kierunku specjalista, najlepiej aby był to certyfikowany egzaminator. Sam wariograf zapisuje dane, natomiast to ich dokładna analiza oraz sposób przeprowadzenia badania są najistotniejsze.
Dokładny przebieg badania.
Badanie wykonywane jest w specjalnym pomieszczeniu urządzonym minimalistycznie, tak aby nic nie rozpraszało badanego, jednocześnie dającym mu swobodę. Przed badaniem specjaliści zapoznają się z poszczególną sprawą oraz przeprowadzają wywiad z klientem. Osoba badana musi zaakceptować treść proponowanych pytań oraz podpisać oświadczenie o dobrowolnym przystąpieniu do badania. Samo badanie poprzedzone jest testem demonstracyjnym. Test właściwy polega na odpowiadaniu na wcześniej zaakceptowane pytania. Po zadaniu wszystkich pytań przeprowadzany jest wywiad z uczestnikiem w celu uzupełnienia informacji. Ostatnim krokiem jest pogłębioną analiza wyników oraz ich interpretacja.
Należy pamiętać aby na badanie przyjść wypoczętemu oraz w pełni zdrowemu, bez objawów alergii i chorób. Całe badanie jest bezbolesne oraz w pełni bezpieczne.
Wykorzystanie wariografu w Polsce.
Wbrew pozorom wariograf w Polsce znajduje dużo zastosowań. Wykorzystują go zarówno osoby prywatne, firmy, instytucje państwowe oraz organy sądownictwa.
Sądy Najwyższe i Sądy Apelacyjne Polski akceptują wyniki badań na wariografie jako dowód w sprawach, jedna obwarowane jest to prawnymi wymogami. Po pierwsze, badanie na wariografie musi zostać wykonane za zgodą badanej osoby. Drugim wymogiem jest to, iż badanie ma być przedstawione jako wniosek eksperta, sporządzony zgodnie z artykułem Kodeksu Postępowania Karnego o tym mówiącym.Egzamin wariograficzny powinien być wstępnym etapem dochodzenia lub gdy spełniony jest jeden z wyszczególnionych warunków: słowo przeciwko słowu, brak materiału dowodowego z dowodów bezpośrednich, uwiarygodnienie toku zdarzeń, weryfikacja wiarygodności zeznań świadka. Badanie nie powinno być częścią jakiegokolwiek innego działania procesowego (np. przesłuchania), a także ekspert musi posiadać odpowiednie kwalifikacje zawodowe oraz moralne jakości. Ponadto postępowanie musi mieć charakter karny, czyli dotyczyć również ochrony interesu społecznego.
Rzetelnym miejscem do wykonania badania jest Instytut Badań Wariograficznych. Posiada on aż 27 placówek w całej Polsce, a przygotowaniem oraz wykonaniem badania zajmują się egzaminatorzy posiadający odpowiednie certyfikaty.W zespołach znajdują się również biegli sądowi oraz kryminolodzy. Kompetencje instytutu potwierdzone zostały przez Komendę Główną Policji (Licencja nr. 0003703) oraz MSWiA – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji (Nr. wpisu RD-205/2014). Jest to o tyle istotne, iż samemu ciężko wybrać placówkę, która spełni wszystkie wymagania sądowe zwłaszcza, że w polskich aktach prawnych nie ma jednoznacznego terminu odnoszącego się do badań przeprowadzanych na urządzeniu o nazwie „wariograf” czy też „poligraf”. Stosowane są zamienniki, które w praktyce wprowadzają zamieszanie, gdyż nie ujednolicają omawianej kwestii.
Przykładowo stosowane są następujące frazy i zwroty opisujące takowe badania: stosowanie środków technicznych mających na celu kontrolę nieświadomych reakcji organizmu, badania psychofizjologiczne lub badania psychofizyczne.
Wariograf wykorzystywany jest również w strukturach państwowych takich jak:
- Polska Straż Graniczna
- Centralne Biuro Antykorupcyjne
- Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego
- Agencja Wywiadowcza Polski
- Polska Żandarmeria Wojskowa
- Policja
Zawody te obarczone są dużą odpowiedzialnością oraz olbrzymim stresem. Dodatkowo są to instytucje, które obracają wrażliwymi danymi tak więc lojalność i szczerość pracowników jest dla nich priorytetem. W tych placówkach najczęściej wykonywane są badanie skriningowe (tak zwane przesiewowe) lub wstępne. Ich wyniki są bardzo pomocne przy selekcji oraz weryfikacji kandydatów.
Na badania wstępne często decydują się również prywatne firmy oraz headhunterzy. Ciężko jest poznać w pełni pracownika w procesie rekrutacji, nawet tej najrzetelniej przeprowadzonej. Może się zdarzyć, że pracownik celowo zataja pewne informacje lub z drugiej strony – dopowiada sytuacje, które nie miały miejsca. Być może ukrywa swoje nałogi, które miałyby znaczący wpływ na posadę którą się ubiega albo zdarza mu się wynieść z firmy jej własność rzeczowa lub intelektualną. Pracodawca z pewnością ma wiele pytań do przyszłego pracownika, a im bardziej odpowiedzialne i wyższe ranga stanowisko tym może być ich więcej. W celu zminimalizowania ryzyka zatrudnienia nieodpowiedniej osoby częstą praktyką w niektórych sektorach staje się kierowanie potencjalnych pracowników właśnie na badania wariograficzne. Szczególne znaczenie może to mieć w zawodach w których pracodawca pokłada duże zaufanie w stosunku do pracownika lub gdy praca może stwarzać duże pole do nadużyć. Są to m.in. firmy kurierskie, transportowe, ochroniarskie, banki oraz placówki handlowe. Wykonanie badania posiada wiele zalet zarówno dla pracodawcy, jak i kandydata. Od początku kładzie nacisk na szczerą i przejrzystą współpracę.
Równie często z badań wariografem korzystają osoby prywatne. Chętnie sięgają po to osoby w związkach chcące potwierdzić wierność lub prawdomówność partnera. Podejrzanie zdrad, kłamstw, zatajenia przeszłości lub historii partnera cieszą się coraz większym powodzeniem. Jednak nie jest to jedyny kontekst. Wariograf dobrze sprawdzi się w każdej sytuacji w której celem jest ustalenie przebiegu wydarzeń lub potwierdzenie prawdziwości danych słów. Są więc to równie często sprawy rodzinne czy przyjacielskie. Samo badanie może być też odebrane jako ciekawy eksperyment – w końcu każdy przez chwilę chciałby się poczuć jak w serialu.